«غیر از هنر که تاج سر آفرینش است بنیاد هیچ منزلتی جاودانه نیست » «دانش از این مهد صنعت اوج داشت صنعت از این بحر دانش موج داشت» ((هرکس این حق را دارد که آزادانه در فرهنگ جامعه مشارکت جوید ،از هنرها بهره گیرد ،و در پیشرفت علمی و مزایای آن سهم شود .هر کسی این حق را دارد که از منافع مادی و معنوی اثر ادبی یا علمی که خود آن را خلق کرده استفاده کند)) ماده 27اعلامیه ی جهانی حقوق بشر «مجمع عمومی سازمان ملل متحد» این جانب به عدم بضاعت علمی و ناتوانی خود در نگارش این مقاله واقفم با یادآوری لغزش های احتمالی مرا یاری کنید. مقدمه: یکی از سرمایه های بشرحقوق مالکیت فکری است، مفهوم حقوقی نوینی که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینش¬های فکری بشر را تعیین می¬کند . موضوع این حقوق شیءمادی نیست بلکه اثر فکری انسان است. این موضوع در حدود یک قرن و نیم است که به عنوان یکی از پایه های توسعه مورد توجه قرار گرفته است.اعلامیه جهانی حقوق بشر هم در ماده ی 27 خود بر این حق مهم صحه می گذارد.این نظام حاصل سالها تجربه ی زندگی بشر است که قواعد آن با گذشت زمان شکل گرفته است. متاسفانه در کشور های در حال توسعه حمایت وسیعی از این حق پدید نمی آید .در حالی که می تواند عاملی موثر در پیشرفت آنها تلقی شود.حمایت از این حقوق باعث ترویج و غنی سازی میراث فرهنگی و پایه ریز اقتصاد و توسعه ی کشور است.گزارش چشم اندازهای اقتصاد جهانی در بانک جهانی اهمیت فزاینده مالکیت فکری برای اقتصاد جهانی را تائید کرده و به این نتیجه رسیده است که: "در بین کلیه سطوح درآمدی، حقوق مالکیت فکری با معاملات بیشتر و جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی مرتبط بوده که به نوبه خود باعث ضریب های سریع تر رشد اقتصادی میشود".علاوه بر این حمایت از حقوق پدید آورنده باعث جذب متخصصان و جلوگیری از مهاجرت انها از کشور می شود که به نوبه ی خود دارای آثار مثبتی فراوانی در کشوراست.این نظام از 2 شاخه ی مهم مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی ، هنری متشکل است.

سابقه ی جهانی

 حقوق مالکیت فکری به معنای حقوقی است که ناشی از ابداعات و خلاقیت های ذهن در زمینه های مختلف است.این موضوع در سطح جهان از قرن نوزدهم با تلاش های بین المللی بسیاری از سوی کشور های مختلف برای توسعه قوانین لازم برای حمایت از این حقوق ایجاد گردید تا ضمانت اجراهای موثر مدنی و کیفری در این خصوص پیش بینی شود . حمایت از این حقوق که باعث تشویق و ترغیب به ایجاد آفرینش های فکری است در قرن بیستم به شکل جدیتری دنبال شده و در نهاد های داخلی و بین المللی به بحث گذاشته شد تا قوانینی برای آن در زمینه های اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و... تصویب شود. درزمینه قانونگذاری کشور انگلستان نسبت به سایر کشور ها پیش قدم بوده است و رویه قضایی فرانسه هم از غنای خوبی برخوردار است .بعد از آن باگسترش فناوری اطلاعات که زمینه ی جهانی شدن این آثار را فراهم می کرد نسبت تجاوز به انها را نیزبالا بردو رقابت های علمی بین کشور ها تبدیل به رقابت سیاسی شد و بر خلاف گذشته که تکثیر کاری مشکل بود بعد از ابداع تکثیر بسیار راحت انجام میشد. این موضوع همراه با سرعت یافتن روند افزایش اختراعات و ابداعات، ایجاد این حق راضروری کرد.بدین منظور کنوانسیون برن برای حمایت از مالکیت ادبی و هنری در سال 1886 و کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی در سال 1883 به وجود امد. در سال 1893 تحت عنوان دفتر حمایت از مالکیت فکری با هم متحد شدند.در نهایت در سال 1970 با عنوان سازمان جهانی مالکیت فکری به ثبت رسید.

سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) یک سازمان بین‌المللی است که به کمک کردن در اطمینان یافتن از اینکه حقوق بوجود آورندگان و صاحبان مالکیت فکری، در سرتاسر جهان حفاظت می‌شود، اختصاص یافته است و تلاش میکند تا مخترعان و مبدعان به خاطر نبوغشان پاداش داده شوند. حمایت از آثار فکری در ابتدا شامل آثار ادبی بود و در طول زمان در زمینه های مختلف گسترش یافت.این حق مهم هم مانند سایر نظام های حقوقی ابتدا بیشتر جنبه ی سرزمینی داشت و بعد جنبه ی بین المللی و جهانی یافت. تاریخچه ی آن در ایران مالکیت فکری موضوعی است با سابقه ی یک قرن در کشور ما ولی متاسفانه آن چنان که نیاز جامعه اقتضا می کرد مورد توجه نبود.خوشوقتانه در سالهای اخیر با پی بردن به اهمیت آن در روند توسعه و گسترش دانش توسط مسئولین و موسسات علمی، امید است که به جایگاهی که شایسته ی آن است دست یابد .زیرا در حال حاضرقوانین ایران در این زمینه ناقص است و کارایی لازم را ندارد واگر برطرف نشود کشور ایران از مزایا و فواید آن محروم می ماند.البته تاسیس دوره ی کارشناسی ارشد برای آن بسیار مثبت تلقی میشود ،چون ذهن پویای دانشجویان در کنار تجربه ی اساتید گنجینه ی ارزشمندی خواهد شد و نتایج خوبی به بار خواهد داشت.در ایران بر خلاف سابقه ی جهانی حمایت از مالکیت صنعتی سابقه ی طولانی تری از مالکیت فکری دارد و رویه قضایی در این مورد از غنای بیشتری برخوردار است و سازمان ثبت اسناد و املاک متولی ثبت مالکیت صنعتی است . قدیمی ترین قانون در این زمینه مربوط به 75 سال پیش قانون ثبت علایم و اختراعات است ولی حمایت جدی ازاین حق از زمان رضا شاه شروع شد.

که در این زمینه در سال 1304 مقرراتی در قوانین گنجانده شد و در دهه ی 1340 و 1350 اصلاح و تکمیل شد.و قانونی تحت عنوان حمایت از حقوق مولفان و منصفان و هنرمندان در سال 1348 تصویب شد. سپس قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب سال 1352 آن را تا حدی تکمیل کرد.در سال 1379 هم قانون حمایت از نرم افزار های رایانه ای به تصویب مجلس رسید. سرانجام به دلیل کافی نبودن این قوانین پراکنده کمیسیونی مرکب از قضات و استادان حقوق و وکلای دادگستری طرحی جامع را در 2سال فراهم کرد و کمیسیون دیگری در ان تجدید نظر کرد .این لایحه در 86 ماده در سال 1383 تقدیم مجلس شد.ولی با تغییر وزیر فرهنگ و ارشاد به تعویق افتاده و به دست فراموشی سپرده شد.بعد از آن لایحه ای دیگر در 36 ماده تدوین شد که علاوه بر جامع نبودن طبق نظر دکتر صفایی دارای اشکالات اساسی بود که جای بحث در مورد ان از این مقاله خارج است. ماهیت مالکیت فکری: اصطلاح مالکیت فکری معادل واژه ی انگلیسی intellectual property است . property در انگلیسی هم به معنای حق مالکیت و تصرف و هم به معنای مال و شیءکه مالکیت به آنها تعلق می گیرد به کار می رود.کلمه ی intellectual نیز بر توانایی فرد به فکر کردن در یک روش منطقی و شناخت اشیاء وبه کارگیری این توانایی دلالت دارد. این اصطلاح در نام سازمان جهانی مالکیت معنوی wipoبه کار رفت.ودر بخش «ج»ضمیمه ی یک موافقت نامه تاسیس سازمان تجارت جهانی با عنوان موافقت نامه ی عمومی راجع به جنبه های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی TRIPs مورد استفاده قرار گرفت.در قوانین داخلی ایران نیز برای اولین بار واژه ی مالکیت فکری در ماده ی 62 قانون تجارت الکترونیکی مصوب 17/10/1382 آمده است.از منظر دکتر صفایی منظور از حقوق فکری «حقوقی است که دارای ارزش اقتصادی است و موضوع آن ها شیء مادی نیست»(1) البته تعریف حقوقی مالکیت فکری که نشان دهنده ی تمام ابعاد آن باشد میسر نیست.زیرا تعریف بیان کننده ی یک نهاد حقوقی است نه تمام ابعاد و احکام مترتب با ان.بدین منظور در تعریف مالکیت فکری باید به 2نکته توجه داشته باشیم: نخست موضوع مالکیت فکری به لحاظ احکام مرتبط با آن و سپس رابطه ی پدید آورنده با پدیده ی فکری تا بتوانیم به جایگاه آن در نظام حقوقی نائل شویم.ماهیت موضوعی مالکیت فکری در چند دیدگاه مطرح شده است و ازاین جهت مورد توجه است که برای نظام مند نمودن حقوق و تکالیف افراد وجود موضوع ضروری است.

 1.شیءغیر مادی به عنوان موضوع .که این در کامن لا مطرح است و قابل دفاع در حقوق اسلام نیست.از این گذشته این دید گاه در حقوق کامن لا هم مورد انتقاد است و به هیچ وجه نشان دهنده ی ماهیت موضوعی آن نیست.

 2.ماهیت غیر مادی که بر گفته از اندیشهه ی رواقیون است و نظریه صورت که در اندیشه ی مشائیان مطرح شده و این هم قابل دفاع نیست.

 3.فعل ارسال پیام در مالکیت ادبی و هنری در نظریه کانت که مورد انتقاد است .

4. مالکیت فکری موضوع نداشته باشد.

 5. اعتباری بودن موضوع مالکیت فکری که مورد قبول و بسیار مهم است .

 ماهیت حقوقی رابطه ی میان پدید آورنده و پدیده ی فکری اهمیت زیادی دارد زیرا وضعیت بسیاری از حقوق مالکیت فکری و جایگاه آن در نظام حقوقی معین به خصوص در مورد نقل و انتقال آن معلوم می گرددکه با توجه به مفهوم حق و ملکیت که این حقوق بر اساس مکاتب حقوقی و نظریه ی فقیهان زیر عنوان حق قرار می گیرد، نظریه ی ملکیت قابل قبول تر است. به طور اجمالی باید گفت «مالکیت فکری امری اعتباری است که رابطه ی آن با پدید آورنده از سنخ مالکیت است » تقسیمات مالکیت فکری : همان طور در بالا اشاره کردیم این حقوق شامل 2شاخه ی مالکیت ادبی و مالکیت صنعتی است.مالکیت صنعتی شامل مواردی از جمله اختراعات ،کشفیات علمی و،حق ثبت اختراع ،علائم و نامهای تجاری و طرح های صنعتی است.حقوق مالکیت ادبی و هنری هم که حق مولف نیز نامیده می شود شامل رمان ها ،اشعار موسیقی و کلیه ی آثار هنری است که در حوزه ی حقوق خصوصی قرار می گیرند.این حقوق در ایران مالکیت معنوی(IP) هم نامیده می شود و به معنی مالکیت شخص بر محصولات ذهنی خویش است.البته این اصطلاح قابل انتقاد است چون با وجود جامع بودن مانع نیست و شامل هر امر غیر مادی میشود. تفاوت بزرگ این 2 نظام در این است که در نظام حقوقی ادبی و هنری ،با صرف آفرینش حق ایجاد می شود و نیاز به ثبت ندارد.ولی در حقوق مالکیت صنعتی بعد از پیدایش باید تقاضای ثبت داده شود.وبعد از تایید ان توسط مقام مسئول حق ایجاد می شود. مالکیت فکری از منظر دکتر عبدالحمید شمس عبارت است از «حقوق انحصاری و اختصاصی که به وسیله ی دولت برای آفرینش های فکری و معنوی به آفریننده مبتکر و مخترع اعطا می شود.

و برای جلوگیری از سوء استفاده و تصرف در انها باید توسط قانون از این ارزش ها حمایت شود» این حقوق به تفکیک هر کدام دارای حقوق اقتصادی و معنوی است.البته نباید از نظر دور داشت که حقوق معنوی در مالکیت فکری سابقه ی بیشتری دارد. و البته تفاوت هایی هم دارند.ابتدابه تفاوت ها و سپس به آپار حقوق آنها اشاره میکنیم. 1. دارنده ی حقوق معنوی همیشه پدیده آورنده ی آن پدیده ی فکری است ولی از آن جایی که حقوق اقتصادی قابل انتقال است گاه دارنده ی آن غیر از پدید آورنده است. 2.آثار حق معنوی دائمی است و آثار حق اقتصادی موقت است. الف)حقوق اقتصادی مالکیت صنعتی مثل حق ساخت و فروش و .. است وحقوق اقتصادی مالکیت ادبی شامل حق نشر و تکثیر ،عرضه و اجرا است. ب)حقوق معنوی مالکیت صنعتی که بسیار محدود است و شامل ذکر نام مخترع است که این هم به خاطر عدم صراحت قانون قابل اسقاط است. حقوق معنوی مالکیت ادبی :حق افشای اثر(هیچ کس نمی تواند پدید آورنده را به افشای اثر خود مجبور کند)،حق حرمت نام و عنوان پدید آورنده (یعنی پدید آورنده می تواند بخواهد انتشار اثرش با نام واقعی یا نام مستعار او صورت گیرد).،حق تمامیت اثریا ممنوعیت تغییر در آن ،حق عدول(یعنی علی رغم قرارداد پدید آورنده می تواند حتی پس از انتشار توسط ناشر استرداد اثر را طلب کند. تحولات مالکیت فکری: دوره ی پیدایش زمینه های آن اولین زمینه های حقوقی آن به ایجاد حق برای مؤلف و حق اختراع بر می گردد و با گسترش صنعت چاپ سرعت یافت.به دنبال آن در کشور هایی نظیر انگلیس و فرانسه نظام امتیاز به وجود آمد که 3قاعده ی مهم مالکیت فکری نشأت گرفته از آن است.

 1. حق انحصاری بهره برداری ،2.حق نشر3.محدودیت زمان حق مالکیت البته این هم خالی از انتقاد نیست زیرا بیشتر حق ناشر را مورد توجه قرار داده است تا حق پدید آورنده ی اثر را. دوره ی آغاز: که با شناسایی مبانی مالکیت فکری این حق به رسمیت شناخته شد و در قوانین به اجرا در امد. دوره ی توسعه: که ابتدا به شکل یک نهاد حقوقی داخلی و به منظور حمایت از این حق ایجاد شد و سپس به شکل بین المللی و جهانی درآمد که این روند در سالهای متمادی مورد اصلاح و تکمیل قرار گرفت. مبانی فلسفی-حقوقی و مبانی فقهی مالکیت فکری در این قسمت ما مبانی مختلف این نظام را بررسی میکنیم تا بتوانیم وجوه مختلف آن راتبیین کنیم. گفتار اول :مبانی فلسفی –حقوقی مالکیت فکری مبحث اول-مبنای حقوق طبیعی مالکیت فکری این دیدگاه با یک دید اخلاقی و آرمانی به این حقوق می نگرد و بیشتر در دیدگاه دین گراها مطرح بوده است تا سایر مکاتب .این نظریه نخستین بار توسط جان لاک مطرح شده است واولین نظریه در شکل گیری مالکیت فکری است که توسط قضات برای اثبات مالکیت فکری مورد استفاده بوده است.به موجب این نظریه کار و طبیعت با هم ترکیب میشود. به این معنی که جهان به صورت مشترک مال بشر است و هر شخص مالک خود وکارش است و اگر کسی کارش را با مشترکات ترکیب کند آن را به تملک در آورده است البته به شرطی که بیش از استفاده ی خود از طبیعت ندارد.

و 3 اصل مهم برای آن در نظر گرفته است :1.آزادی 2.مساوات3.مالکیت .ریشه هایی از این نظریه در اسلام هم دیده میشود . در اسلام هم مالکیت با نظریه ی کار قابل توجیه است و هر کس مالک کار خودش است.این نظریه بر چند مقدمه استوار است.(1) 1.خداوند جهان را به صورت مشترک به بشر داده است 2.هر شخص بر خود مالکیت دارد. 3.کار هر شخص به خود او تعلق دارد. 4.هرگاه شخص کار خود را با چیزی از مشترکات ترکیب کند آن را ملک خود کرده است. 5.حق مالکیت مشروط به این است که شخص از مشترکات به اندازه ی کافی ،چیزی برای دیگر شریکان واگذارد. 6.یک شخص نمیتواند بیش از آن چه که استفاده میکند از مشترکات بردارد.

نقد نظریه:1.در این نظریه مشخص نشده است که جه میزان از کار و طبیعت باید با هم ترکیب شود تا